/Waldemar Rataj w 450. rocznicę uchwalenia aktu Konfederacji Warszawskiej
Blogi1 lutego 2023

Waldemar Rataj w 450. rocznicę uchwalenia aktu Konfederacji Warszawskiej

Polecam uwadze Państwa opublikowany wczoraj tekst Waldemara Rataja, przewodniczącego Rady Instytutu Przestrzeni Obywatelskiej Pro Publico Bono.

Do tekstu Pana Rataja dodam informację, że kilka dni temu, 26 stycznia 2023 roku w gmachu Sejmu odbyła się uroczysta ekspozycja, upamiętniającą 450. rocznicę uchwalenia Konfederacji Generalnej Warszawskiej, na której wystawiona została wykonana na pergaminie kopia konserwatorska aktu.

Zaprezentowano także inne unikatowe obiekty, w tym obraz Jana Matejki „Potęga Rzeczypospolitej u zenitu. Złota wolność. Elekcja 1573” oraz XVII-wieczne starodruki ze zbiorów Biblioteki Sejmowej: dwa zbiory konstytucji sejmowych wydane w oficynach Andrzeja Piotrkowczyka i syna w Krakowie, które na wystawie zostały otwarte na Artykułach Henrykowskich i Pacta Conventa. Wystawiono także pracę Andrzeja Frycza Modrzewskiego „O naprawie Rzeczypospolitej”.

Prace nad wykonaniem kopii dokumentu Konfederacji Warszawskiej z 1573 r. trwały dwa lata. W przyszłości będzie można oglądać ją w nowej siedzibie Muzeum Historii Polski na warszawskiej Cytadeli.

Tekst Waldemara Rataja:
________________________________________________________________
Szanowni Państwo!

28 stycznia 2023 r., minęła – bez echa w naszym Kraju – 450. rocznica uchwalenia aktu Konfederacji Warszawskiej, ustanawiającej w Rzeczypospolitej tolerancję religijną. W istocie był to akt o charakterze konstytucyjnym, proklamującym zasadę wolności sumienia w ustroju Rzeczypospolitej.

Do wydarzenia tego doszło w okresie bezkrólewia po bezpotomnej śmierci ostatniego przedstawiciela dynastii jagiellońskiej, Zygmunta Augusta (1572), kilka miesięcy przed obiorem jego następcy, Henryka Walezego. Okres ten był trudnym sprawdzianem odpowiedzialności szlachty-obywateli za Rzeczpospolitą, pozostającą w tym czasie bez królewskiej władzy zwierzchniej, którą uznawano za gwaranta porządku prawnego i bezpieczeństwa państwa. Czasy niepokojów i konfliktów religijnych, łatwe do wyzyskania przez rozwijające własną politykę dynastyczną domy panujące w innych państwach europejskich, wyzwaniom tym nie sprzyjały. Tymczasem wkrótce po śmierci Króla, świadoma zagrożeń szlachta przystępuje do organizacji tzw. kapturów, tj. sprawowanego w trybie konfederacyjnym – bezpośrednio przez obywateli – wymiaru sprawiedliwości. Niedługo później, w styczniu 1573 r., zwołany do Warszawy sejm konwokacyjny uchwala zasady wolnej elekcji i – właśnie – akt Konfederacji Warszawskiej. Uchwalony w trosce o zachowanie jedności poróżnionego narodu, apelujący do sumień obywateli, zobowiązywał on do wyrzeczenia się przez nich waśni i przemocy w sprawach wyznaniowych.

Znaczenia tego aktu, jakże kontrastującego z niechlubną praktyką prześladowań religijnych w innych państwach europejskich, nie sposób przecenić. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na tryb jego uchwalenia, właściwy dla Konfederacji, która z definicji, jak to rozstrzygała późniejsza myśl, miała być formą samoczynnego gromadzenia się narodu w roli podmiotu odpowiedzialnego w pierwszych rzędzie za losy państwa – jako jego faktycznego suwerena. Warunki wygaśnięcia dynastii Jagiellonów i pierwszego właściwego bezkrólewia tę formułę oczywiście wymuszały, lecz wskazane już zagrożenia niepokojów wewnętrznych i własnych interesów potencjalnych pretendentów do polskiego tronu, potęgowały skalę wyzwania. Szlachta wykazała się jednak niezwykłą dalekowzrocznością polityczną, nie pozwalając na eskalację animozji religijnych. W tym samym czasie na zachodzie Europy konflikty na tle religijnym stawały się bardzo łatwym zarzewiem krwawych wojen domowych, dostarczając przy tym okazji do poskromienia wolności obywatelskich i wywyższenia monarchów, wykorzystujących konsekwentnie tę sytuację do rozszerzania swych prerogatyw i budowy ustrojów opartych na absolutyzmie władzy.

W tym świetle akt Konfederacji Warszawskiej należy uznać za najważniejszy czynnik procesu utrwalania wspólnej – obywatelskiej – świadomości konstytucyjnej, akt nadający moralny sens tożsamości narodu – narodów Rzeczypospolitej. Znamienne, że w samym akcie wzywano szlachtę do utrzymania porządku i prawa Rzeczypospolitej oraz domagano się poszanowania zasady wolnej elekcji przyszłego króla, którego powołanie na tron miało być poprzedzone spisaniem umowy gwarantującej dotychczasowe prawa i wolności stanu rycerskiego, a więc ówczesnych obywateli Rzeczypospolitej. Charakter umowy między królem a narodem – wspólnotą ówczesnych obywateli – precyzowały późniejsze Artykuły Henrykowskie, podpisane 12 maja 1573 r. Artykuły utrzymały w mocy postanowienia aktu Konfederacji Warszawskiej, a przede wszystkim wymieniały szereg gwarancji praw obywatelskich i politycznych, które utrwalały kompetencje władcze narodu. Ostatni punkt Artykułów przewidywał zwolnienie narodu z posłuszeństwa królowi w wypadku naruszenie przez niego zaprzysiężonych warunków tej umowy.

Wydarzenia te utrwalały swoistą kulturę republikańską, sprzyjając budowie silnej więzi politycznej łączącej obywateli Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Pozwoliły zbudować bardzo nietypowe w owych czasach, ale niezwykle silne poczucie wspólnoty losów i dały wyraz powszechnej odpowiedzialności stanu obywatelskiego za sprawy kraju, pomimo – w swym ideale – różnic pochodzenia etnicznego, języka i wyznania. Co więcej, właśnie te różnice domagały się wykształcenia niełatwych, być może nawet sprzecznych z intuicją i zwykłym biegiem ludzkich spraw sił moralnych. Przede wszystkim prowadziło to do przezwyciężenia i poświęcenia swych egoizmów i partykularyzmów – w imię wspólnej, dla dobra ogółu i domagającej się świadectwa cnót umiaru oraz roztropności, wyższej racji moralnej.

Dziś, w świecie narastających sporów politycznych i kulturowych, trudno nam w pełni zrozumieć charakter tej więzi, żywej jeszcze w pokoleniach Powstania Styczniowego. Jako Wspólnota Pro Publico Bono uznajemy, że tym bardziej w tym trudnym – także dla Polski – czasie, trzeba przywracać pamięć o współtworzącym ją akcie Konfederacji Warszawskiej, a zwłaszcza o jego etycznych przesłankach. Zaświadcza on bowiem, że u podstaw wolności politycznej i autentycznej wspólnoty obywatelskiej leży wolność sumienia oraz wychodząca poza wąski interes własny troska o współobywateli, o dobro wspólne. Pro publico bono!

Z okazji tej doniosłej rocznicy przypominamy Odezwę, którą z inicjatywy Miłosza Gałeckiego, w 2016 roku, w dniu 443. rocznicy uchwalenia Konfederacji Warszawskiej, przyjęła grupa obywateli, uznając ją za podstawę swojej aktywności dla dobra współczesnej Rzeczypospolitej.

Niech świadomość Dziedzictwa Konfederacji Warszawskiej stanie się rzeczywistym czynnikiem naszej systematycznej i konsekwentnej pracy pro publico bono!

Dlatego, w imieniu Wspólnoty Pro Publico Bono, apelujemy w szczególności do tych naszych Rodaków, którym drogie jest Dziedzictwo Konfederacji Warszawskiej, w kolejnych wiekach uświęcone także krwią powstańców i pracą organiczną wielu pokoleń naszych przodków, aby Odezwę obywatelską Miłosza Gałeckiego przyjmowali za swój manifest, a podejmując konkretne postanowienia oraz działania pro publico bono, z każdym rokiem powiększali społeczność wolnych obywateli Rzeczypospolitej, przyczyniając się tym samym do umacniania jej potencjału moralnego, a w przyszłości, wierzymy że także politycznego.

Waldemar Rataj
przewodniczący Rady Instytutu Przestrzeni Obywatelskiej
Pro Publico Bono

Tagi:

About Tomasz J. Kaźmierski

Tomasz J. Kaźmierski – elektronik, nauczyciel akademicki, profesor Uniwersytetu Southampton w Wielkiej Brytanii, rektor Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie w Londynie; współpracownik Ruchu na rzecz JOW od 1994 r.; prezes Stowarzyszenia na rzecz Zmiany Systemu Wyborczego JOW od 2016 r.; e-mail: polonus.uk@gmail.com
399 wyświetlen

Podobne wpisy