Profesor Michał Wojciechowski trafnie zauważył powierzchowność naszej demokracji i kapitalizmu ( "Rz" 2.11.2011 r. Daleko od demokracji i kapitalizmu). W konkluzji autor stwierdził: potrzebne są więc dogłębne zmiany ustrojowe. Pełna zgoda.

 

Na początek jako warunek sine qua non proponuję zainteresowanie się na poważnie myślą polityczną ojca Konstytucji USA, Jamesa Madisona, który wyznaczył ramy funkcjonowania demokracji amerykańskiej, określane później jako madisonian model. Oparty jest na fundamentalnej zasadzie check & balance (kontroluj i równoważ), polegającej na hamowaniu oraz równoważeniu władzy. Gdyby ludzie byli aniołami, żadne rządy nie byłyby potrzebne – pisał w sławnych esejach Federalist Papers. W republice, ustroju polegającym na rządach wybieralnych reprezentantów, konieczna jest skuteczna kontrola obywateli nad polityką, aby ta przynosiła pożytek ludziom.

 

Władza wykonawcza musi być permanentnie szachowana przez ustawodawczą. Nie może być tak, jak to obserwujemy u nas, że rząd i jej partia (egzekutywa) decyduje de facto, kto ma zostać personalnie posłem (legislatywą). To jest anty check & balance, w którym Sejm przyklepuje to, co rząd zmajstruje. Nikt nikogo skutecznie nie sprawdza i nie kontroluje. Amerykanie, realizując madisonowski model polityki, wybierają wszędzie, gdzie wydawane są publiczne pieniądze. O desygnowaniu swoich reprezentantów do rządzenia decydują nie partie a bezpośrednio obywatele, którzy w wyborach oddają głosy nie tylko na prezydenta, kongresmenów, senatorów, radnych czy gubernatorów, ale i prokuratorów, szefów lokalnej policji, czy rady miejscowych szkół.

 

Z takich doświadczeń, bierze się społeczeństwo obywatelskie, a nie z tego, że władza na górze wie lepiej czego potrzebują doły. Warto wrócić do Madisona chcąc rzetelnie, a nie tylko na niby, rozwijać demokrację w naszym kraju.  

 

 

Mariusz Wis – prezes Fundacji im. J. Madisona Centrum Rozwoju Demokracji

*Tekst ukazał się w "Rzeczpospolitej" 16 listopada 2011