Jaka demokracja? Różne modele

PR vs JOW – tabela porównawcza

Ordynacja proporcjonalna obowiązująca w Polsce	Jednomandatowe Okręgi Wyborcze z jedną turą i 460 posłami
Duże okręgi wyborcze41 okręgów średnio po ok. 930 tys. mieszkańców.	Małe okręgi wyborcze 460 okręgów po ok.. 83 tys. mieszkańców = powiat lub dzielnica miasta
Okręgi wielomandatoweZ jednego okręgu wybieramy od 7 do 19 posłów.	Jeden okręg – jeden mandat Jeden poseł z każdego okręgu wyborczego. Bierze na siebie pełną odpowiedzialność za reprezentowanie społeczności okręgu
Głosowanie na listy partyjneMiejsca w Sejmie przydzielane są komitetom wyborczym na podstawie specjalnego przelicznika. Głos na osobę ustala tylko kolejność wewnątrz listy	Głosowanie na ludzi Miejsce w Sejmie zależy tylko i wyłącznie od poparcia udzielonego konkretnej osobie
Skomplikowany i niezrozumiały system przydzielania mandatów. Różne metody przeliczania głosów (d’Hondta, Saint Lague, zmodyfikowana Saint Lague) przynoszą różne wyniki i bywają często zmieniane w celu dostosowania do potrzeb aktualnie rządzących.	Prosty i zrozumiały mechanizm wyboru Posłem zostaje osoba, która uzyskała największe poparcie – „pierwszy na mecie”
Lokomotywy wyborcze i setki figurantów Oddając głos, wyborca otrzymuje “książeczkę” z kilkuset nazwiskami kandydatów na różnych listach. Nie mając szans poznać ich – głosuje na pierwszych na liście lub lokomotywy wyborcze, które wciągają nikomu nieznanych działaczy do Sejmu	Czytelny wybór Oddając głos, wyborca otrzymuje kartkę z kilkoma nazwiskami kandydatów, których zna i potrafi rozróżnić.
Ogromne koszty kampanii wyborczej Kampania prowadzona dużym okręgu i przede wszystkim przez partię jako całość wymaga dostępu do bardzo drogich środków masowego przekazu. W 2007 r. sześć największych ugrupowań wydało ponad 120 mln zł, w tym 30% na spoty telewizyjne.	Kampania bezpośrednia = niższy koszt wyborów W małym okręgu wyborczym koszt kampanii wyborczej pojedynczego kandydata jest stosunkowo niewielki, ponieważ opiera się ona na jego dotychczasowej działalności oraz bezpośrednim kontakcie z wyborcami.
Monopol aparatu partyjnego na zgłaszanie kandydatów Obecność i miejsce kandydata na liście zależy od akceptacji przez kierownictwo partii. Ordynacja utrudnia zgłaszanie kandydatów niezależnych i faktycznie uniemożliwia im zdobycie mandatu poselskiego	Szansa dla kandydatów niezależnych Kandydatów zgłaszają zarówno partie polityczne, jak i organizacje czy grupy obywateli nie należących do żadnej partii – nie trzeba mieć zgody kierownictwa partyjnego, aby kandydować. Np. w brytyjskiej Izbie Gmin jest z reguły kilka procent niezależnych.
Partie wodzowskie Partie polityczne są strukturami słabymi lokalnie i mocno scentralizowanymi. O wszystkim decyduje wąskie grono kierownictwa partyjnego.	Partie obywatelskie – oddolne Partie polityczne są organizacjami obywatelskimi o silnym zapleczu lokalnym.
Bierni, mierni, ale wierni – selekcja negatywna politykówLojalność wobec lidera partii staje się głównym kryterium zdobycia mocnej pozycji w partii i otrzymania dobrego miejsca na liście wyborczej.	Odpowiedzialność przed wyborcami Tylko osoba, która sprawdziła się w swoim okręgu wyborczym może zrobić karierę w partii i w parlamencie
Formowanie rządu trwa długo Według wyliczeń Pinto-Duschinsky’ego targi koalicyjne w państwach zachodnich stosujących PR trwały w sumie średnio ponad 3 lata na przestrzeni 50 lat po wojnie.	Rząd gotowy nazajutrz po wyborach W systemie dwupartyjnym, który powstaje pod wpływem JOW z jedną turą, rząd jest gotowy na drugi dzień po wyborach i posiada opracowany plan rządzenia
Nieskuteczne i korupcjogenne rządy koalicyjne Rządy sprawowane przez koalicje są mniej skuteczne, następuje także rozmycie odpowiedzialności. Ponadto badania wskazują na zwiększoną korupcję w takich systemach.	Skuteczny i odpowiedzialny rząd Odpowiedzialność za rządy w danej kadencji bierze na siebie jedna partia.

 

Dlaczego nie ordynacja mieszana

Nie da się ukryć – polska scena polityczna jest w sprawie ordynacji podzielona. Mimo, że wyniki sondaży od lat mówią to samo: ¾ Polaków chciałoby wprowadzenia JOW (a przecież nikt nie prowadził w tej sprawie masowej akcji promocyjnej!) – w Sejmie brak większości zdecydowanej na taką zmianę. Nic dziwnego że pojawia się postulat wprowadzenia ordynacji mieszanej: część posłów wybierana byłaby w JOW, a część w głosowaniu proporcjonalnym na listy partyjne.

Zwolennicy takiego rozwiązania przekonują, że pozwoliłoby to połączyć zalety obu systemów: jest to jednak argument w stylu blondynki, która chciała zostać żoną Bernarda Shawa. Przede wszystkim co pozytywnego wniosłaby komponenta proporcjonalna? Polska jest państwem na tyle homogenicznym etnicznie i kulturowo, że nie grozi nam dyskryminacja mniejszości. Trudno również uwierzyć, że po przejściu na pełną ordynację JOW nastąpiła całkowita wymiana członków Sejmu, groźna dla stabilności państwa: można przypuszczać, że znaczna część obecnych posłów przeszłaby przez sito elekcji większościowej. Natomiast zachowując częściowo ordynację proporcjonalną można ograniczyć lub zniweczyć wiele zalet wprowadzenia JOW.

Przyjrzyjmy się typowej ordynacji mieszanej – do niemieckiego Bundestagu. W Niemczech połowa z przynajmniej 598 posłów jest wybierana bezpośrednio w JOW, a połowa z list partyjnych w krajach związkowych (landach). O całkowitej ilości miejsc w parlamencie decyduje stosunek głosów w części proporcjonalnej; w podziale uczestniczą tylko partie, które przekroczyły 5% lub uzyskały trzy mandaty bezpośrednie. W pierwszej kolejności miejsca deputowanych zajmują zwycięzcy z JOW, resztę dopełniają osoby z list wyborczych. Jeśli sama liczba zwycięzców z okręgów przekracza parytet (na poziomie landu), takie mandaty nadmiarowe nie są odbierane i Bundestag powiększa się.

W tak skonstruowanej ordynacji mieszanej rola JOW polega właściwie na możliwości wpłynięcia na to, kto będzie reprezentował partię w parlamencie. O tym jaki będzie podział mandatów, a więc kto będzie rządził krajem decyduje głosowanie proporcjonalne na listy partyjne. Co za tym idzie, kampania wyborcza odbywa się w skali kraju, w wielkich mass-mediach, podnosząc poziom wydatków i demagogii. Co więcej, pozwala to także zachować więcej władzy w rękach aparatu partyjnego kosztem wyborców: partia dalej może wystawiać osoby, których jedynym atutem jest lojalność, bowiem nawet jeśli poniesie klęskę w JOW, to „odzyska” swoje w części proporcjonalnej.

Sami Niemcy zaczynają dostrzegać wady swojej ordynacji, np. kilka lat temu z postulatem wprowadzenia czystego JOW wystąpił prezydent organizacji przemysłowców niemieckich, BDI, Michael Rogowski.

Istnieją również ordynację mieszaną w których wyniki w JOW oraz PR są od siebie kompletnie niezależne (np. w Rosji). Jest to z pewnością rozwiązanie lepsze i czytelniejsze, jednak tak naprawdę nie rozwiązuje to problemu. Tak długo, jak listy partyjne będą miały istotny wpływ na skład parlamentu, filozofia JOW zakładająca odpowiedzialność posła przed wyborcami, a nie liderem partii, oraz tworzenie skutecznego rządu nie zwycięży.

 

Okręgi wyborcze muszą być małe

W dyskusji na temat zmiany ordynacji wyborczej w Polsce pojawia się czasem postulat ograniczenia liczby posłów, np. do połowy. Argumentuje się, że obniży to koszty funkcjonowania Sejmu, tym bardziej, że do pracy nad ustawami i do debaty publicznej 230 posłów zupełnie wystarczy. Rzeczywiście, są to celne przesłanki w ramach optyki obecnego systemu partii wodzowskich. Na dobrą sprawę wystarczyłoby kilkudziesięciu posłów prowadzących prace legislacyjne (ustawy przecież i tak najczęściej pisze rząd i eksperci) oraz kilkunastu harcowników. W głosowaniu natomiast brali by udział sami liderzy, którzy dysponowaliby procentowym udziałem głosów…

Fundamentem demokracji przedstawicielskiej jest jednak coś zupełnie innego: zasada odpowiedzialności posła przed wyborcami. Jej realizacja wymaga żeby obywatele mieli bezpośrednią kontrolę nad swoim przedstawicielem. Jest to możliwe tylko w małym okręgu, gdzie działalności posła łatwiej się przyjrzeć i gdzie można go osobiście spotkać. Taki mały okręg staje się ośrodkiem budowania społeczeństwa obywatelskiego i skłania więcej osób do publicznego zaangażowania. Kluczem do zwycięstwa w kampanii wyborczej staje się bezpośrednie spotkanie z kandydata i jego współpracowników z mieszkańcami (kampania od drzwi do drzwi).

Aby mieć w Polsce małe okręgi wyborcze wystarczy zachować obecną liczbę 460 posłów. Obszar okręgu będzie w przybliżeniu odpowiadał jednemu powiatowi lub dzielnicy miasta, a rozmiar ok. 83 tys. mieszkańców (nieco mniej niż w Wielkiej Brytanii, gdzie średnio jest to ok. 90 tys. mieszkańców). Dzięki temu nawet niewielkie ośrodki będą miały swoich posłów w Sejmie.

 

Jedna czy dwie tury? Prawo Duvergera

Kwestia „jedna czy dwie tury” pojawia się czasem w dyskusji nad kształtem jednomandatowej ordynacji wyborczej. Wybory jednoturowe odbywają się m.in. w Wielkiej Brytanii, podczas gdy dwuturowe znane są z Francji, a także bezpośrednich wyborów prezydenta kraju oraz wójtów, burmistrzów i prezydentów miast w Polsce. Pierwsza opcja bywa nazywana metodą „pierwszy na mecie” (ang. First-Past-The-Post) co oznacza, że zwycięża kandydat o największej liczbie otrzymanych głosów. Wybory dwuturowe zwykle łączone są z wymogiem większości bezwzględnej: jeśli żaden z kandydatów nie przekroczy 50% głosów, dwóch najlepszych przechodzi do drugiej tury, w której któryś z nich na pewno zdobędzie ponad połowę poparcia¹. Oprócz poparcia bezwzględnej większości wyborców, argumentem podnoszonym za wyborami dwuturowymi jest także mniejsze ryzyko oddania w I turze głosu zgodnie ze swoimi preferencjami zamiast głosowania „na mniejsze zło”.

Niestety ta psychologiczna pobudka ma także poważne negatywne skutki z punktu widzenia efektywnościowego modelu państwa, gdyż głosowanie taktyczne jest jednym z czynników sprzyjających powstaniu systemu dwupartyjnego. Zasadniczym jednak bodźcem do powstania sceny dwupartyjnej jest czysta arytmetyka. Wyobraźmy sobie okręg wyborczy w którym 80 tys. osób ma poglądy komunistyczne, a 100 tys. umiarkowane, z tym, że ostatni dzielą się na stronnictwo liberalne i konserwatywne. Jeśli poparcie obu ugrupowań umiarkowanych rozkłada się mniej więcej po równo, to o ile każde wystawi swojego kandydata, w wyborach w JOW z jedną turą – wygra komunista. Chcąc temu zapobiec partie konserwatywna i liberalna muszą zawiązać trwały sojusz przedwyborczy, który najprawdopodobniej obejmie cały kraj w celu podzielenia pomiędzy siebie okręgów, w których w szranki stanie albo konserwatysta albo liberał. Jeśli wystawią więc wspólnego kandydata w naszym przykładowym okręgu, pokona on komunistę. Jeżeli jednak nie zdecydują się na sojusz, wtedy wyborcy, świadomi zasad systemu, odwrócą się od słabszego ze stronnictw umiarkowanych, byleby tylko nie dopuścić do elekcji komunisty. Jest to tzw. prawo Duvergera, które mówi, że ordynacja JOW z jedną turą sprzyja powstaniu systemu dwupartyjnego. Oczywiście nie musi być to proces natychmiastowy, jednak np. doświadczenie Włoch, gdzie w 1994 r. pod naciskiem społecznym wprowadzono 75% JOW (obok 25% PR), potwierdza, że dochodzi do konsolidacji spektrum politycznego i stabilizacji rządów. Warto zauważyć, że w praktyce często pojawia się tzw. system dwóch i pół partii, w którym istnieje trzecia licząca się partia, przeważnie nie mająca jednak szans na udział w rządzie. Choć zdarza się to bardzo rzadko znane są przypadki kiedy takie ugrupowanie wyprzedziło słabszego z dawnych liderów (np. brytyjscy laburzyści zdystansowali partię liberalną).

W przeciwieństwie do JOW z jedną turą, model dwuturowy stanowi znacznie słabszy bodziec do trwałej konsolidacji stronnictw politycznych – jako, że zawsze można sprawdzić się w I turze, a w razie porażki wynegocjować przekazanie poparcia w II – i dlatego sprzyja raczej powstawaniu koalicji. Mogłoby się wydawać, że rządy koalicyjne są nawet bardziej zgodne z zasadą kontroli i równowagi, jednak doświadczenie jest zgoła inne. Badania wykazują, że rządy koalicyjne sprzyjają korupcji, następuje także rozmycie odpowiedzialności oraz spadek skuteczności.

Podsumowując, wybory w JOW z jedna turą wydają się korzystniejszym rozwiązaniem dla naszego kraju niż rozwiązanie z dwoma rundami głosowania, które i tak jest znacznie lepsze od obowiązującej ordynacji proporcjonalnej. Jeśli zaś chodzi o nieuzyskanie przez kandydata poparcia bezwzględnej większości wyborców w głosowaniu jednoturowym, to nie należy zapominać, że w jednomandatowym okręgu wyborczym poseł on w znacznie większym stopniu reprezentantem wszystkich mieszkańców niż w ordynacji proporcjonalnej. W końcu skąd może wiedzieć czyj głos zaważy o jego reelekcji?

 

Zarzuty wobec JOW – pytania i odpowiedzi

Czy nie będzie rozdrobnienia w parlamencie? Jak posłowie się dogadają?

Nie, zadziała bowiem mechanizm, zwany przez politologów prawem Duvergera.

Kandydaci będą się zrzeszać jeszcze przed wyborami – wymusza to fakt, iż w każdym okręgu wygrać może tylko jeden człowiek. Nie ma nadziei, że dostaniemy choć 5%, bierze się wszystko albo nic. Dlatego różne zbliżone poglądowo grupy muszą się dogadać („w tym okręgu wystawiamy razem kandydata z naszej partii, a w drugim z waszej”).

W efekcie doprowadza to do wytworzenia się dwubiegunowej sceny politycznej.

Czy obowiązująca w JOW zasada, że zwycięzca bierze wszystko nie jest niesprawiedliwa? Jeden kandydat otrzymuje 49,5%, drugi 50,5% i połowa okręgu nie ma reprezentanta…

Pytanie zakłada, że w wyborach chodzi o „sprawiedliwość”. Musimy zmienić nasz sposób myślenia – wybory służą do wyłonienia osób, które będą odpowiedzialne za rządy kraju i które będzie można jasno rozliczyć z tego, co robiły (w systemie proporcjonalnym, opartym na pozornej sprawiedliwości, odpowiedzialność się rozmywa i wciąż w parlamencie zasiadają ludzie, którzy wcześniej zaszkodzili rozwojowi kraju).

Silny przeciwnik, który w danym okręgu zdobył niewiele mniej głosów, mobilizuje wybranego posła do sprawnego działania i realizowania obietnic. Bo wystarczy, że 1% wyborców będzie z niego niezadowolona, a już w następnych wyborach wygra kontrkandydat.

Czy wprowadzenie JOW jest skierowane przeciw partiom?

Wprowadzenie JOW jest skierowane przeciw partyjniactwu, a nie partiom politycznym, bez których trudno wyobrazić sobie współczesną demokrację. Natomiast rzeczywiście obecne partie polityczne, chcąc funkcjonować w ramach ordynacji z JOW, będą musiały przejść mniejsze lub większe zmiany. Partie wodzowskie (zw. także leninowskimi), w których liczy się przede wszystkim dostęp do szefa, zostaną zastąpione partiami obywatelskimi, w których o pozycji działacza decyduje poparcie w okręgu wyborczym (do Sejmu, czy rady miasta lub gminy). Dlatego dobrzy politycy nie mają powodu obawiać się JOW.

Czy zniknięcie partii wodzowskich nie osłabi zdolności przywódczych liderów?

Wręcz przeciwnie. Czy wódz, który opiera się na gwardii przybocznej biernych, miernych, ale wiernych działaczy jest rzeczywiście silnym politykiem? Do tego zmuszony jest do zawierania koalicji rządowych, które jeszcze ograniczają zakres jego przywództwa. Wprowadzenie JOW oznacza, że na pozycję działacza w partii ogromny wpływ ma poparcie wyborcze w macierzystym okręgu. Osiągnąć sukces jako lider może tylko ten, kto samemu ciesząc się popularnością wśród wyborców, potrafi wykorzystać siłę swoich partyjnych kolegów. Dodatkowo, ponieważ w systemach dwupartyjnych przywódca stronnictwa jest w sposób naturalny kandydatem na premiera, zwycięstwo partii jest dla niego swoistym wotum zaufania.

Czy system dwupartyjny oznacza duopolizację sceny politycznej?

Nie, system dwupartyjny w JOW nie wyklucza istnienia innych partii politycznych poza dwoma głównymi tworzącymi parę rząd – opozycję. W rzeczywistości w parlamentach państw, w których obowiązuje JOW, praktycznie zawsze zasiadają posłowie mniejszych partii, które jednak przeważnie nie biorą udziału w rządzeniu. Spełniają one natomiast ważną rolę wytwarzając zdrową presję na największe stronnictwa. Często głosy oddane na mniejszą partię wyrażają rozczarowanie zarówno rządem jak i główną partią opozycji. Co więcej, co jakiś czas zdarza się, że któreś z mniejszych ugrupowań prześciga jedno z dwóch dużych.

Czy ludzie i tak nie głosują na szyldy partyjne?

Czym kieruję się głosując, to z pewnością ciekawe pytanie, które może zadać sobie każdy nas. A jak wygląda to w skali kraju? W świetle badań przeprowadzonych przez CBOS po wyborach samorządowych 2006 r.² okazuje się, że w bezpośrednich wyborach prezydentów, wójtów i burmistrzów, które odbyły się w okręgach jednomandatowych, osoba kandydata miała decydujące znaczenie dla 83% wyborców. Szyld partyjny okazał się głównym czynnikiem dla zaledwie 6% badanych. Nawet w przypadku wyborów do sejmików wojewódzkich i rad powiatów, w których obowiązuje ordynacja proporcjonalna, dla ok. 60% głosujących przede wszystkim liczyła się osoba, a jedynie ok. 20% wskazała na decydującą rolę partii.

Np. zaledwie 6 z 84 (7%) zwycięzców wyborów prezydentów, burmistrzów i wójtów z 2006 r na Dolnym Śląsku startowało pod szyldem partyjnym.

Czy po wprowadzeniu JOW, Sejm zapełni się szemranymi biznesmenami i populistami?

Jeśli chodzi o tych drugich to możliwość wyboru populistów jest ryzykiem demokracji. Jednak to w ramach tzw. ordynacji proporcjonalnej możliwe jest wprowadzenie kilkudziesięciu posłów niejako na plecach jednego hałaśliwego polityka, na którym opiera się cała kampania wyborcza. W przypadku ordynacji z JOW, ze względu na lokalny charakter głosowania, oddziaływanie takiej „postaci” poza własnym okręgiem jest ograniczone.

Co zaś się tyczy podejrzanych biznesmenów, którzy mają w kieszeni cały okręg, to doświadczenie bezpośrednich wyborów prezydentów, burmistrzów i wójtów uczy, że jakość wybranych jednomandatowo przedstawicieli jest wysoka, a czarne owce zdarzają się bardzo rzadko. W takiej sytuacji powinny zresztą zadziałać mechanizmy państwa prawa, które będą miały się tym lepiej, im państwo mniej upartyjnione.

Czy JOW nie zwiększy korupcji?

Przeciwnicy wprowadzenia JOW argumentują czasem, że lokalni politycy będą uzależnieni od miejscowych biznesmenów, łożących na ich kampanie wyborcze. Tym samym JOW ma sprzyjać korupcji. Nie jest to prawda. Po pierwsze, doświadczenie ostatnich lat pokazuje, że to obecne partie wpadają w krąg interesów biznesmenów, często tych z najwyższej półki (tzw. oligarchów). (Oczywiście taniej jest kupić jeden okręg niż cały kraj, jeszcze mniej kosztuje jednak kupienie dobrego miejsca na liście wyborczej…).

Co ważniejsze jednak, badania porównawcze krajów o różnych systemach wyborczych wykazały, że to ordynacja proporcjonalna sprzyja korupcji³. Wg autorek pracy, pp. Kuznicovej i Rose-Ackerman, kluczową rolę odgrywa wielkość okręgu wyborczego: mały jednomandatowy okręg pozwala obywatelom lepiej nadzorować swojego posła. Również większa niezależność działaczy od kierownictwa partii powoduje, że są oni bardziej skłonni ujawniać afery w swojej partii.⁴ Inne badania wskazują na pozytywną korelację pomiędzy korupcją a rządami koalicyjnymi, praktycznie nieuniknionymi przy tzw. ordynacji proporcjonalnej.⁵

Czy JOW sprawdził się jeszcze gdzieś poza krajami anglosaskimi?

Co prawda ordynacja oparta o JOW bywa nazywana systemem Westminsterskim, jednak trudno jej początków szukać jedynie w Wielkiej Brytanii. Zasady wyboru przez głosowanie większościowe, jako najbardziej naturalne, są tak starsze niż sam parlamentaryzm. Były one stosowane m.in. w demokracji szlacheckiej I Rzeczpospolitej.⁶

We współczesnej Europie zachodniej zdecydowana większość najpotężniejszych krajów stosuje ordynację większościową z JOW: oprócz Wielkiej Brytanii (JOW z jedna turą: „zwycięzca bierze wszystko”), są to Francja (dwie tury), Niemcy (ordynacja mieszana większościowo-proporcjonalna), a do niedawna również Włochy. W tym ostatnim kraju na fali akcji społecznych w 1994 r. wprowadzono wybieranie ¾ posłów w JOW. Chociaż ponad 10 lat obowiązywania tego systemu przyniosło Włochom stabilizację i wzmocnienie pozycji międzynarodowej, w imię partykularnych interesów jednego z dwóch bloków przywrócona została ordynacja czysto proporcjonalna. Jak na ironię stronnictwo to i tak przegrało wybory. Najprawdopodobniej wkrótce JOW zostanie wprowadzony w Rumunii, której prezydent, przy szerokim poparci społecznym, ogłosił referendum w tej sprawie. Na tym tle to Polska z jej ordynacją proporcjonalną stanowi pewien ewenementem.

Czy zmiana ordynacji rozwiąże wszystkie problemy polityczne?

Oczywiście, że nie. Nikt tego nie oczekuje. Jednak trudno zaprzeczyć, że system wyborczy w istotny sposób wpływa na życie polityczną. Ważne, aby wpływ ten był pozytywny i aby odpowiadał na problemy stojące przed społeczeństwem tu i teraz. Obecnie obowiązująca tzw. ordynacja proporcjonalna nie sprawdza się sprzyjając patologiom takim jak partyjniactwo, korupcja, czy nieprzejrzystość mechanizmów rządzenia. Zarówno argumenty teoretyczne, jak i doświadczenie krajów, w których obowiązuje ordynacja większościowa z JOW wskazują, że może ona znacząco pomóc w rozwiązaniu tych problemów.

Polska, jako kraj ciągle „na dorobku” potrzebuje silnych i stabilnych rządów oraz wzmacniania więzi między elitami politycznymi a wyborcami. Również w tym zakresie JOW są rozwiązaniem sprawdzonym w świecie. Dlaczego więc nie dać sobie szansy? Nasz kraj wykonaj w ciągu ostatnich kilkunastu lat niesamowitą drogą. To nie tylko powód do dumy, ale też podstawa do coraz większych oczekiwań. JOW niczego nie załatwią, ale to ważny krok, który pomoże nam spełnić marzenia o nowoczesnym i uczciwym państwie.

Dzięki JOW znacznie więcej w naszym kraju będzie zależało od nas.

Czy JOW sprawdzi się w Polsce? Czy jednak polskie społeczeństwo „dojrzało” już do takiej zmiany? Czy sobie poradzi?

Przeciwnicy wprowadzenia JOW powtarzają czasem, że nikt nie udowodnił, że JOW sprawdzi się we współczesnej Polsce. Trudno odmówić im racji. Nie jest to jednak słabość postulatu JOW, a prosta konsekwencja faktu, że życie społeczno-polityczne nie daje się ująć w ramy równań matematycznych.

Niedojrzałość polskiego społeczeństwa to inny dość częsty argument przeciwników JOW. Co ciekawe, najczęściej podnoszony chyba przez polskich polityków, którzy w następnym zdaniu mówią o tym, że przecież oni zostali przez to społeczeństwo wybrani:-).

Ale wracając do meritum. Z „niedojrzałością” społeczeństwa jest trochę tak jak z nauką chodzenia małego dziecka. Jeśli nie pozwolimy mu próbować chodzić, nawet jak czasami miałoby się przewrócić, to nigdy chodzić się nie nauczy. Jeśli polskie społeczeństwo dalej będzie funkcjonować w obecnym, deprawującym systemie, to nie tylko, że nie będzie się uczyć demokracji, ale wręcz przeciwnie, będzie się do niej coraz bardziej zniechęcać.

Zresztą, czy naprawdę jesteśmy aż tak “niedojrzali”?

 

Ordynacje wyborcze na świecie

Niespełna dwieście krajów świata, w których przeprowadzane są wybory parlamentarne, niemal po równo dzieli się pod kątem stosowania ordynacji wyborczej większościowej lub proporcjonalnej. Jednomandatowe Okręgi Wyborcze są najczęściej spotykanym rozwiązaniem stosowanym w 71 państwach (37%). W 51 z nich wybory przebiegają w jednej turze, należą do nich m.in. Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Kanada, Indie czy Etiopia. 20 krajów, na czele z Francją i Egiptem stosuje model z dwiema turami. Głosowanie większościowe odbywa się także m.in. w Australii i Singapurze. 65 państw (34%), wśród nich kraje południowoamerykańskie z Brazylią i Argentyną, a także Polska, Ukraina, Hiszpania i mniejsze kraje europejskie używa systemu proporcjonalnego z listami partyjnymi. W kolejnych 6 krajach stosowana jest ordynacja mieszana z decydującą komponentą proporcjonalną na wzór niemiecki (także Włochy i Nowa Zelandia). Wersję ordynacji mieszanej z niezależnymi od siebie częściami większościowymi i proporcjonalnymi posiadają m.in. Rosja, Japonia i Szwajcaria.

Na podstawie tak zróżnicowanych danych trudno od jednoznaczne wnioski, jednak pewne prawidłowości dają się zaobserwować. Np. w ramach skupiającej największe potęgi gospodarcze i Rosję grupy G8 w 4 państwach obowiązuje JOW, w 2 system mieszany równoległy, a jedynie w 2 mieszany z przewagą proporcjonalności. Również analiza zamożności najbardziej rozwiniętych krajów świata zrzeszonych w OECD wykazała, że te stosujące JOW są średnio o 10% bogatsze. Idzie to w parze z niższym poziomem korupcji niż obserwowany pod rządami ordynacji proporcjonalnej.

Z drugiej strony można zauważyć, że w (powoli odchodzącej w przeszłość) epoce końca historii i poprawności politycznej podejście dystrybutywne, a co za tym idzie rozwiązania proporcjonalne, stały się stosunkowo modne. Przykładem kraju, który wprowadził w tym okresie PR jest Nowa Zelandia. W innych krajach propozycje takich zmian nie zostały przyjęte przez społeczeństwa (Kanada) lub zostały zarzucone po nieudanej próbie (Francja w latach ’80). Nie sposób zapomnieć o Włoszech, gdzie w 1993 w wyniku długoletniej akcji obywatelskiej na szeroką skalę wprowadzono 75% JOW aby zerwać z panoszącą się partiokracją. Niestety, w kilkanaście lat później w imię partykularnych interesów uchwalono tam zupełnie kuriozalną ordynację mieszaną. Całkiem niedawno kolejnym krajem z JOW miała szansę zostać Rumunia, w której ruch społeczny popierany przez prezydenta zażądał takiej zmiany prawa wyborczego. Niestety wygranemu referendum zabrakło frekwencji (większość partii nawoływała do absencji przy urnach) by stało się prawomocne.

Czy sprawdzi się przysłowie „do trzech razy sztuka” i to w Polsce uda się na trwałe wprowadzić Jednomandatowe Okręgi Wyborcze i tym samym potwierdzić swoje aspiracje do odgrywania znaczącej roli w Europie i świecie? Zarówno założenia tego sposobu wybierania przedstawicieli jak i doświadczenie innych krajów pokazują, że może on być skutecznym środkiem na sprawniejsze rządy oraz przeciwdziałanie coraz mocniej doskwierającemu Europie zjawisku deficytu demokracji. Ale przede wszystkim odpowiedzią na Polskie bolączki.

 

Przykład jak sposób przeliczania głosów wpływa na ilość mandatów

Przyjrzyjmy się dokładniej wynikom głosowania w okręgu nr 3 (Wrocław) w wyborach do Sejmu RP 21 października 2007 r. Uzyskaną ilość głosów zawiera druga kolumna tabeli, a wyniki procentowe przedstawia główny wykres na rysunku. Partie, które w skali kraju nie przekroczyły progu 5% i nie uczestniczyły w podziale mandatów oznaczone są w tabeli kursywą. W zastosowanej metodzie d’Hondta wyniki dzieli się przez kolejne liczby naturalne: 1; 2; 3; 4; 5; 6; 7; 8; 9 itd. Pozycje biorące zostały pogrubione.

Okazuje się, że gdyby 14 wrocławskich mandatów podzielić wg matematycznej zasady proporcji (i zaokrąglania) PiS dostałby 4, PO 7, PSL i SLD po 1, a 1 mandat pozostałby nieobsadzony: 0,12 [0]; 0,17 [0]; 3,98 [4]; 7.45 [7]; 0,68 [1]; 0,16 [0]; 1,45 [1]. (Co ciekawe, gdyby procedura ta nie brała po uwagę komitetów, które znalazły się poniżej progu wyborczego, to wg zasady proporcji przyznane zostać powinno 15 mandatów…W rzeczywistości można pokazać, że stricte proporcjonalny podział mandatów nie jest możliwy.) Jak w takim razie zostałby przydzielony wakujący mandat? Gdyby zastosować metodę Sainte-Lague (dzielniki nieparzyste: 1, 3, 5 itd.) bez progu przypadłby on PO. W przypadku zmodyfikowanej metody Sainte-Lague (1,4; 3; 5 itd.) oraz metody d’Hondta, stosowanej w ostatnich wyborach, dzieje się jednak coś dziwnego: swojego posła traci najsłabsze PSL. O ile w pierwszym przypadku trafia on do średniaka (LiD) to w drugim wzmacnia największego (PO). Warto zauważyć, że do takich przetasowań dochodzi w sytuacji, gdy żadna z partii, które w skali kraju znalazły się pod progiem nie uzyskała znaczącej ilości głosów w okręgu.

Chociaż różnica jednego posła na okręg może wydawać się błaha, to jednak w szczególnej sytuacji będzie prowadzić do zmiany układu sił pomiędzy koalicją a opozycją rzędu kilkudziesięciu głosów… Z drugiej strony, jeśli spojrzymy na poparcie udzielone osobom, które znajdują się na granicy dostania się do Sejmy, do oscyluje ono wokół 1% – z punktu widzenia relacji wyborca poseł jest to więc rzecz mało istotna. Zresztą, poza kandydatami-lokomotywami wyborczymi obydwu najmocniejszych partii, którzy uzyskali 38% i 13% głosujących, pozostali parlamentarzyści nie przekroczyli 4% głosów.

Oczywiście kwestia metody podziału mandatów, a więc reprezentatywności staje się jeszcze bardziej kontrowersyjna w momencie gdy komitety, które nie przeskoczyły progu wyborczego, cieszą w danym okręgu dużym poparciem. Taka sytuacja miała miejsce np. w wyborach do Sejmu z 23 września 2001 r. W okręgu nr 19 (Warszawa I) koalicyjny komitet AWSP oraz komitet UW uzyskały łącznie ponad 10% głosów, jednak ze względu na zbyt mały procent głosów w skali kraju i uczestniczyły w podziale miejsc w Sejmie. Zgodnie z zasadą proporcji listom tym przysługiwałoby po 1 pośle, podobnie jak m.in. SO. Ze względu na próg wyborczy oraz zmodyfikowaną metodą Sainte-Lague nie dostały jednak ani kawałka wyborczego tortu. W efekcie zamiast przedstawiciela UW (prof.B.Geremek, prawie 27 tys. głosów) oraz AWSP i SO (obydwaj po ok. 7 tys.) miejsca w Sejmie uzyskali przedstawiciele LPR (mec.J.Olszewski, ponad 13 tys.), SLD i PiS (tylko 736 głosów). Co ciekawe, gdyby obowiązywała metoda d’Hondta mandatu nie straciłby ten ostatni, ale najpopularniejszy z tej trójki mec.Olszewski – na rzecz kandydata zwycięskiego SLD z 3,5 krotnie mniejszym poparciem… Ta paradoksalna sytuacja, przyznajmy, stoi w całkowitej zgodności zgodzie z logiką list partyjnych.

 

O akcji

Dlaczego okręgi jednomandatowe?

Uważamy, że obowiązujący obecnie w Polsce system wyborczy w wyborach do Sejmu jest jedną z podstawowych wad ustrojowych i skutecznie uniemożliwa powstanie w naszym kraju społeczeństwa obywatelskiego. Powoduje także, że pojęcie ODPOWIEDZIALNOŚCI w polskiej polityce zostało zupełnie zapomniane. Czas to zmienić.

Akcja nie jest w żaden sposób związana z żadną z partii politycznych. Są wśród nas ludzie o zupełnie różnych poglądach – łączy nas tylko postulat zmiany systemu wyborczego.

• Chcemy w Polsce ordynacji na wzór brytyjski.
• Chcemy głosować na konkretnych ludzi, a nie na listy partyjne.
• Chcemy, aby posłowie byli odpowiedzialni przed swoimi wyborcami.

Cel akcji:

Celem długoterminowym naszej akcji jest ogłoszenie referendum w sprawie zmiany systemu wyborczego i wprowadzenia 460 jednomandatowych okręgów wyborczych w wyborach do Sejmu RP.  Jednocześnie związane z tym będzie wywołanie szerokiej debaty publicznej na ten temat. Być może w jej wyniku politycy w Polsce przypomną sobie o własnych wyborcach i sami uchwalą zmianę ordynacji wyborczej

Przypisy: