Pojęcie „prawo wyborcze” nie jest rozumiane jednoznacznie.
W znaczeniu podmiotowym traktuje się je jako ogół wyborczych uprawnień obywatela. Z tak rozumianego prawa wyborczego wynika, że przysługuje ono wyłącznie obywatelowi, a więc nie może być traktowane jako prawo człowieka. Odróżnić należy czynne prawo wyborcze i bierne prawo wyborcze. Czynne prawo wyborcze to prawo obywatela do głosowania w wyborach, a więc wpływania na kreowanie organów przedstawicielskich. Przez bierne prawo wyborcze rozumieć natomiast należy prawo obywatela do kandydowania i bycia wybranym do organu przedstawicielskiego, a więc prawo uzyskania mandatu w wyniku wyborów. Warto podkreślić – za prof. B. Banaszakiem – iż zarówno bierne, jak i czynne prawo wyborcze nie odnoszą się do faktycznych szans korzystania przez konkretnego obywatela z prawa wyborczego. Ze względu na obszerność i znaczenie wymienionych dwóch rodzajów prawa wyborczego w znaczeniu podmiotowym będą one przedmiotem osobnego opracowania.
W znaczeniu przedmiotowym prawo wyborcze oznacza gałąź prawa regulującą przygotowywanie i przeprowadzanie wyborów oraz ustalanie ich wyników. Akty prawne regulujące powyższe kwestie można natomiast określić mianem źródeł prawa wyborczego. W polskim porządku prawnym podstawą uregulowania prawa wyborczego są przede wszystkim postanowienia Konstytucji. W odniesieniu do wyborów do Sejmu i Senatu RP są to m. in. art. 62, art. 96 ust. 2, art. 97 ust. 2, art. 98 – 101. Należy podkreślić, iż przepisy Konstytucji dotyczące prawa wyborczego nie zostały umiejscowione w jednym, osobnym rozdziale, lecz rozproszone pomiędzy nimi. Trzeba także zauważyć, że postanowienia Ustawy Zasadniczej w ogóle nie odnoszą się do zasad wyboru polskich posłów do Parlamentu Europejskiego. Szczegółowe regulacje prawa wyborczego zawarte są w ustawie z 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy, która obowiązuje od 1 sierpnia 2011 r. Zgodnie z art. 1 Kodeksu wyborczego określa on zasady i tryb zgłaszania kandydatów, przeprowadzania oraz warunki ważności wyborów:
1) do Sejmu RP i do Senatu RP;
2) Prezydenta RP;
3) do Parlamentu Europejskiego w RP;
4) do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego;
5) wójtów, burmistrzów i prezydentów miast.
Przed wejściem w życie Kodeksu wyborczego zasadnicze regulacje prawa wyborczego były zawarte w pięciu odrębnych ustawach, w Polsce tradycyjnie określanych mianem „ordynacji wyborczych”. Uchwalenie jednej, spójnej merytorycznie ustawy należy ocenić zdecydowanie pozytywnie. Trzeba pamiętać, iż część bardziej szczegółowych uregulowań prawa wyborczego została zawarta w aktach prawnych niższego niż ustawa rzędu. Tytułem przykładu należy podkreślić znaczenie uchwał Państwowej Komisji Wyborczej oraz interpretacje przepisów wyborczych zawarte w orzecznictwie Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego. Do źródeł prawa wyborczego zaliczyć należy także przepisy ratyfikowanych przez Polskę umów międzynarodowych.
Od pojęcia prawa wyborczego w znaczeniu przedmiotowym należy odróżnić pojęcie „system wyborczy”. Za B. Banaszakiem warto wyróżnić szerokie i wąskie rozumienie tego terminu.
1) system wyborczy sensu largo oznacza całokształt zasad i reguł (prawnych i pozaprawnych) określających sposób przygotowania i przeprowadzenia wyborów oraz ustalenia wyników wyborów. Jego podstawowym, a zarazem koniecznym elementem jest prawo wyborcze w znaczeniu przedmiotowym;
2) system wyborczy sensu stricto to całokształt zasad ustalania wyników wyborów.
Współcześnie na świecie istnieje bardzo wiele systemów wyborczych. W pewnym uogólnieniu można wyróżnić 3 podstawowe ich rodzaje:
1) systemy większościowe (np. w Wielkiej Brytanii);
2) systemy proporcjonalne (np. w Polsce);
3) systemy mieszane (np. w Niemczech).
Ze względu na obszerność omawianego zagadnienia nie jest możliwe zadowalające przybliżenie w niniejszym opracowaniu wszystkich rodzajów systemów wyborczych. Z tego powodu chciałbym jedynie tytułem przykładu wspomnieć o jednym wariancie systemu większościowego – systemie większości względnej.
Systemy większościowe są nie tylko historycznie najstarsze, ale i współcześnie bardzo popularne, szczególnie w krajach największych i najbogatszych. Systemy większościowe w wyborach do organów ustawodawczych obowiązują obecnie m. in. w Wielkiej Brytanii, Francji, USA, Kanadzie, Australii, Indiach i Japonii.
W systemach większości względnej kandydatowi startującemu w jednomandatowym okręgu wyborczym do zwycięstwa wystarczy uzyskanie zwykłej większości głosów. Skutkiem tego nie ma potrzeby organizowania drugiej tury wyborów, a proces wyborczy staje się znacznie prostszy i bardziej zrozumiały dla wyborców.
Literatura:
1. B. Banaszak, Prawo Konstytucyjne, Warszawa 2008, s. 335-338, 367-369, 372-373
2. L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2009, s. 143-145
- Pojęcie prawa wyborczego i systemu wyborczego - 8 kwietnia 2014
